پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ وتكەنىمىزبەن، كەيدە ءبىز ونىڭ قانشالىقتى ءماندى، ماڭىزدى ەكەنىن بىلە بەرمەيمىز. بۇل بىزدە عانا ەمەس، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى ەلدە بار. ءبىراق ول اتاۋلى مەرەكەلەر قالاي اتالىپ وتىلەدى؟ ماسەلە سوندا.
2011 جىلى قازاقستان پارلامەنتى پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ ءوتۋ تۋرالى زاڭ شىعاردى. سونان بەرى، ياعني 2011 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىنان باستاپ، قازاقستاندا پرەزيدەنت كۇنى اتالىپ وتىلەدى. ويتكەنى 1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمنىڭ ناتيجەسىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاق ءسسر-نىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. بۇل كۇن قازاقستان حالقى ءۇشىن دەمالىس، مەمەلەكەتتىك مەرەكە بولىپ ەسەپتەلەدى.
قازاقستاندا عانا ەمەس، الەمدە دە پرەزيدەنتتەر كۇنى بار. بۇل كۇنى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە مەملەكەتتىك شارالار اتالىپ وتەدى.
اقش-تا اقپان ايىنىڭ ءاربىر ءۇشىنشى دۇيسەنبىسى پرەزيدەنت كۇنى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل اقش مەملەكەتىن باسقارعان دجورلج ۆاشينتوننىڭ تۋعان كۇنىنە بايلانىستى بەلگىلەنگەن داتا. ال تاريحقا جۇگىنەر بولساق، بۇل شارا 1782 جىلدان باستالادى. امەريكا قۇراما شتاتتارىندا اقپاننىڭ ءار ءۇشىنشى دۇيسەنبىسىندە سالتاناتتى شارا وتەدى، بارلىق مەكەمەلەر جابىلادى. بۇل جۇمىس كۇنى ەمەس.
سونداي-اق 2015 جىلى اقش پرەزيدەنتى باراك وباما «15 ءساۋىردى اۆراام لينكولندى ەسكە الۋ كۇنى» دەپ جاريالاعانى بەلگىلى. بۇل كۇنى امەريكالىقتار مەكەمەلەر مەن عيماراتتاردا ءىلۋلى تۇرعان تۋلاردى تومەن تۇسىرەدى.
گوللانديادا 27 ءساۋىر – حانزادانىڭ تۋعان كۇنى. بۇل كۇنى حالىق قىزعىلت-سارى ءتۇستى كيىم كيىپ، كوشەگە شىعادى. حالىق كوشە جاعاسىنداعى ساۋدا سورەلەرىنە ۇيىندەگى تاۋارلارىن ساتۋعا قويادى.
ۇلىبريتانيادا اتالعان مەرەكەنى بۇكىلحالىقتىق اۋقىمدا تويلايدى. ۇلىبريتانيا حانشايىمى II ەليزاۆەتا ءساۋىر ايىندا دۇنيەگە كەلسە دە، مۇنى مەملەكەت ءداستۇرلى تۇردە 11 ماۋسىمدا اتاپ وتەدى. بۇل كۇنى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن عيماراتتاردا انگليانىڭ تۋى ءىلىنىپ، سالتاناتتى شارا وتەدى.
تايلاندتا حانزادانىڭ تۋعان كۇنى ۇلتتىق مەرەكە جانە اكەلەر كۇنى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل كۇنى حالىق حانزاداعا ەكى ءان ارناۋى كەرەك. ءبىرىنشىسى–ونىڭ بارلىق ارماندارى ورىندالۋى ءۇشىن، ەكىنشى ءان حانزادا مەن حانشايىمعا، ونىڭ وتباسىنا ارناپ شىرقالادى. مۇنىڭ بارلىعىن حالىق قولدارىنا بالاۋىز شام ۇستاپ تۇرىپ ورىندايدى.
سونداي-اق 12 تامىز تاي حانشايىمىنىڭ تۋعان كۇنى جانە انالار مەرەكەسى بولىپ ەسەپتەلەدى. تايلىقتار حانشايىمنىڭ تۋعان كۇنىن وزدەرىنىڭ وتباسىندا اتاپ وتەدى. ءبىراق كوشەلەرگە حانشايىمنىڭ سۋرەتى ءىلىنىپ، سالتاناتتى جاعدايدا بەزەندىرىلەدى.
انگولادا 17 قىركۇيەك – اگوشتينو نەتونىڭ تۋعان كۇنى. بۇل ەلدىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتىنىڭ تۋعان كۇنى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار مەرەكەدە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن ازاماتتاردى قۇرمەتتەپ، ەسكە الادى. انگولادا 17 قىركۇيەك كۇنى سالتاناتتى شارالار ۇيىمداستىرىلىپ، ءارتۇرلى بۇقارالىق سايىس وتكىزىلەدى.
پرەزيدەنتتەر تۋرالى ءارتۇرلى قىزىقتى دەرەكتەر:
1.قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن ۇشقىش بولۋدى ارمانداعان. ول 1958 جىلى كييەۆتەگى ازاماتتىق اۆياسيا ينستيتۋتىندا سىناقتان وتەدى. وعان اتالعان وقۋ ورنىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرىلگەن تۇستا بۇل حابار اتا-اناسى مەن تۋعان –تۋىستارىنا ءمالىم بولادى. وتباسى مەن اقساقالدار كەڭەسى اقىلداسا كەلە «بولاشاق پرەزيدەنتتى» كييەۆكە جىبەرمەۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. سوندىقتان ول اۆياسيا ينستيتۋتىنا تاپسىرعان قۇجاتىن قايتارىپ الادى. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى اتالعان جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەر الدىندا قازاقستانداعى بانكتەردىڭ بىرىندە كۇزەتشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
2.توماس دجەففەرسون – اقش-تىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتى. ول وتە تاجىريبەلى ساۋلەتشى بولعان. توماس مونتيچەللودا وتە ساۋلەتتى، سىرتى كوز تارتارلىق ءۇي تۇرعىزعان. سونداي-اق ۆيردجينيي ۋنيۆەرسيتەتىندە دە توماس دجەففەرسوننىڭ ايرىقشا قولتاڭباسى بار.
3.گايتيدىڭ پرەزيدەنتى كلود ديۋۆالە بۇل لاۋازىمعا 19 جاسىندا كەلگەن. ديكتاتور اكەسى فرانسۋا ديۋۆالە اياق استىنان قايتىس بولعاننان كەيىن ول 1971 جىلى ەلدىڭ ءومىر بويعى پرەزيدەنتى رەتىندە سانالدى.
4.اقش پرەزيدەنتى رونالد رەيگانعا 1981 جىلى قاستاندىق جاسالىپ، وق اتىلعاندا، ول «نەگىزى بۇعىپ قالۋىم كەرەك ەدى»، - دەپ قالجىڭداعان ەكەن. رونالد رەيگاننىڭ ءومىر جولى مەن قىزمەتىندەگى سۋرەتتەرىن سالىستىرىپ قاراساڭىز، ول شاشىن 16 تۇسكە بوياعان كورىنەدى.
5.اقش پرەزيدەنتى دجوردج بۋش ىسكەرلىك اكىمشىلىك ماگيسترى عىلىمي دارەجەسىن العان تۇڭعىش امەريكالىق باسشى.
6.اقش پرەزيدەنتى بولعان باراك وباما 2006 جىلى «مەنىڭ اكەمنىڭ ارمانى» اتتى اۋديوكىتابى ءۇشىن گرەممي سىيلىعىن جەڭىپ العان. باراك وبامانىڭ قۇرمەتىنە اقش-تاعى ەڭ بيىك تاۋ وباما دەپ اتالعان ەكەن.
7.زيمبامبەنىڭ ەڭ قارت پرەزيدەنتى بولعان روبەرت مۋگابە ايىنا 12 مىڭ دوللار زەينەتاقى الىپ كەلگەن. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ول ەلدەگى اسكەري توڭكەرىستىڭ ناتيجەسىندە بيلىكتەن كەتتى. حالقىن ادام ساناماعان ونىڭ ايەلى «كۇيەۋىم ولسە، ونىڭ سۇيەگىن دە پرەزيدەنتتىك لاۋازىمعا قويامىن» دەپ ەلدى شوشىتقانى بەلگىلى. اقىرى قارت كۇيەۋى بىلتىر توڭكەرىستىڭ ناتيجەسىندە بيلىكتەن كەتتى.
8.. يسپانيا باسشىسى حۋان كارلوس «رەال» فۋتبول كلۋبىنىڭ جانكۇيەرى بولىپ ەسەپتەلەدى.
- رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين – سامبو مەن دزيۋدودان سپورت شەبەرى.
- ليۆيا پرەزيدەنتى مۋاممار كاددافي ءوز ەلىن 40 جىلدان استام باسقاردى. ونىڭ تۇسىندا ەلدەگى بارلىق كوممۋنالدىق قىزمەت تەگىن بولدى. ول اقش پەن ەۋروپا ەلدەرىن جەك كوردى. كاددافي «الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرى ارابتاردى تۇبىندە كىرىپتار ەتەدى. سوندىقتان مۇسىلماندار الدىمەن ءوزىمىز ءبىر بولۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، ءبىزدى قۇرتادى» دەپ باتىل مالىمدەمە جاساعان. اقىرى ايتقانى ءدال كەلىپ، ءوزىن امەريكالىقتار يتقورلىقپەن ءولتىردى.
- يراننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ماحمۇد احمادينەدجات امەريكالىق بيلىككە تويتارىس بەرگەن، ءسويتىپ ەلدىڭ ەسىندە قالعان ەرجۇرەك پرەزيدەنت. ول ءقازىر قاتارداعى ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ىستەيدى.
- الەمدەگى ەڭ كەدەي پرەزيدەنت – ۋرۋگۆاي باسشىسى حوسە البەرتو مۋحيكا. ول ايەلىمەن بىرگە قالا ماڭىنداعى شاعىن فەرمادا تۇرادى. ونىڭ ەكى كۇزەتشىسى جانە اقىلدى ءيتى بار. ايىنا 12 مىڭ دوللار جالاقى الادى. جالاقىسىنىڭ 90 پايىزىن قايىرىمدىلىق قورىنا اۋدارادى. حوسە البەرتو مۋحيكانىڭ ءبىر تراكتورى جانە 1987 جىلعى «فولكسۆاگەن» كولىگى جانە ءبىر گەكتار جەرى بار.
پىكىر قالدىرۋ